‘भारत माझा देश आहे. सारे भारतीय माझे बांधव आहेत. माझ्या देशावर माझे प्रेम आहे ...’ आपल्यापैकी प्रत्येकाने शाळेत असताना ही प्रतिज्ञा म्हटलेली आहे. धर्म, जात, प्रांत, भाषा असल्या भेदभावांच्या पलीकडे जाऊन एक देश म्हणून एकत्र येण्याचा संदेश ही प्रतिज्ञा देते. आज पंचाहत्तराव्या स्वातंत्र्यदिनाच्या पूर्वसंध्येला प्रत्येक भारतीयाने ही प्रतिज्ञा पुन्हा एकदा करण्याची वेळ आली आहे. केवळ औपचारिकता म्हणून नव्हे तर त्यामागील अर्थ समजून घेऊन ...

इतिहासाने घालून दिलेली पृथ्वीवरील वेस आहे
श्वासाइतकं सत्य आहे भारत माझा देश आहे ॥

लहानपणी आपण प्रत्येकाने ही प्रतिज्ञा म्हटली होती
आता मात्र शब्दांबरोबर त्यातील भावनाही नामशेष आहे ॥

माझे धर्म भाषा प्रांत त्याचे धर्म भाषा प्रांत
माझ्या देशातील बांधवांमध्येही आता सख्खे सावत्र अशी रेष आहे ॥

गेल्या काही महिन्यांत मध्यमवर्गीय पुरुषांना घरातील स्त्रीचं महत्त्व काही प्रमाणात समजू लागलं आहे. अनेक पुरुष घरातील स्त्रीला चक्क घरकामात मदत करू लागले आहेत. त्याबद्दल स्वतःचीच पाठ थोपटून घेताना ते अजिबात दमत नाहीत. मात्र संसारात बुडून गेलेल्या ह्या स्त्रीच्या आयुष्यातील काही अगदी साध्या साध्या अपेक्षा समजून घेऊन पूर्ण करण्यात आपण पुरुष खरच यशस्वी झालो आहोत का?!

त्याच्या कमाईतच त्यांचं सुख होतं तिला सतत होती जाण
मग ती आपल्या दोन मुलांच्या विश्वातच झाली रममाण

त्याला मिळाला कुटुंबप्रमुख, अनभिषिक्त राजाचा मान
तिने स्वीकारलं कुटुंबातील तिचं दुय्यम स्थान

कुटुंबाला एकत्र बांधणारा दुवा म्हणून आपण राहावं
तिची एकच अपेक्षा होती, रात्रीचं जेवण सर्वांनी एकत्र करावं

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/YAvi8iAzEjM ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

आपल्या मनात एक शांत डोह असतो. रोजच्या धावपळीत आपल्याला त्याच्या अस्तित्वाची जाणीवही नसते. मात्र कधीतरी... एखाद्या कातर संध्याकाळी... जेव्हा आपल्याला मोकळा वेळ असतो तेव्हा आपण त्या डोहाच्या किनाऱ्यावर जाऊन उभे राहतो. कसे कुणास ठाऊक अचानक त्या डोहात तरंग उठू लागतात. किनाऱ्यावर उभं असलेल्या आपल्यापर्यंत त्या लाटा पोहोचतात. आठवणींच्या लाटा! सुरुवातीला अगदी हळूवार... आणि मग...

शांत एका संध्याकाळी आठवणींची लाट उठली
आणि मनाच्या किनाऱ्यावर अलगद येऊन फुटली ||

वाऱ्याची एक झुळूक आली अंगावर आला काटा
डोळ्यांसमोर दिसू लागल्या मागे पडलेल्या वाटा ||

नक्की समजत नव्हतं पण वाटू लागलं उदास
जणू कसलीशी पूर्वसूचना मिळत होती मनास ||

बघता बघता काळे ढग मन भरून आलं दाट
मग आठवणींची धडकू लागली लाटेमागून लाट ||

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/ekAFpxpSmHE ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

कोरोनाच्या संकटामुळे सारं जग हवालदिल झालं आहे. ह्या संकटात काही जणांनी आपले प्रियजन गमावले आहेत. इतरांना आपल्यावर तर अशी वेळ येणार नाही ना अशी धास्ती वाटते आहे. आपण ह्या संकटाला फार लवकर शरण जात आहोत असं तर नाही ना? हे संकट नैसर्गिक आहे – बहुतेक. पण मग निसर्गाकडूनच आपल्याला काही शिकता येईल का? ह्या काव्यकथेतील स्वामींनी आपल्या शिष्याला दिलेली शिकवण, पाहा तुम्हालाही पटतेय का ते ...

एक दिशी तो शिष्य पाहतो आक्रीत काही घडले
शिष्याचे ते रोप त्या तिथे मोडून होते पडले ॥

आकांडतांडव करुनी शिष्य आश्रम घेई डोक्यावर
स्वामी मात्र टाळती काहीही बोलायाचे त्यावर ॥

गळली पाने रोपाची पण शिष्य करी दुर्लक्ष
स्वामी मात्र जल घालती त्याला रोज राहुनी दक्ष ॥

एक दिशी शिष्यास स्वामींनी रोपापाशी नेले
काडीवरती शुष्क एक ते पान दिसे इवलाले ॥ 

ही काव्यकथा यूट्यूबवर https://youtu.be/ZAgyTFrPPhY ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

आज आंतरराष्ट्रीय कविता दिन आहे. बरेचदा असं होतं की मित्र-मैत्रिणींचा एक छान समूह असतो. सगळं अगदी मजेत चाललेलं असतं आणि अचानक एक दिवस त्या समूहावर संकटाचा डोंगर कोसळतो. त्या समूहातील एका व्यक्तीला कविता होते. म्हणजे अगदी एखाद्याला सर्दी होते किंवा कावीळ होते ना, तशी कविता होते. दुर्दैवाने त्या असाध्य रोगाच्या परिणामांची जराही कल्पना त्या रोगी व्यक्तीला नसते. भोगतात ते बिचारे त्या समूहातील इतर जण ...

कवीराज ते आले आले झाली पळापळ
आप्तमित्र अन् सवंगड्यांच्या छातीत आली कळ ॥

काही लपले खुर्चीखाली टेबलखाली काही
बाथरूममध्ये गेला जो तो बाहेर आला नाही
कवीराज ते आले आले झाली पळापळ
खिडकीतूनच सूर मारती होते जे चपळ ॥

उरले होते त्यांना वाटे रडू या काढून गळे
तरीही कवीला पाहून हसती सारेच बळेबळे
कवीराज ते आले आले झाली पळापळ
केविलवाणे भाव जैसी शिक्षा आता अटळ ॥

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/Pp-ZLpZqC9k ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

आज प्रेमाचा उत्सवदिन आहे. त्या दिवशी गाडी चालवताना पाहिलं समोरच्या वाहनाच्या मागे लिहिलं होतं, ‘भेटली होती, पण नशिबात नव्हती’. इतक्या मोजक्या शब्दांत त्या वाहनाच्या मालकाने आपल्या मनातला एक ठसठसता कोपरा उघड केला होता. आणि त्याचबरोबर हेही सांगितलं होतं की अशा अडथळ्यांमुळे थांबलो तर जगणंच अशक्य होऊन जाईल. तुमच्या बाबतीत आले होते का कधी असे अडथळे?

विसरू कसा मी माझ्या ताब्यात रात्र नव्हती
ती भेटली परंतु नशिबात मात्र नव्हती ॥

खिडकीत त्या समोरील माझ्या मनीचे भाव
दावेल ऐसी खिडकी माझ्या घरात नव्हती ॥

उतरली आलिशान गाडीतूनी तिच्यावर
खर्चेन इतुकी रक्कम माझ्या खिशात नव्हती ॥

स्थळ पाहण्यास गेलो मैत्रीण पण मुलीची
गोडी तिच्यात होती ती त्या स्थळात नव्हती ॥

ही गजल यूट्यूबवर https://youtu.be/sLZcV2uqwKQ ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

लहान असण्याचे दोन फायदे असतात. एक म्हणजे लहानपणी भावना व्यक्त करायला कोणतीही आडकाठी नसते – आनंद झाला हसा, दुःख झालं रडा. दुसरं म्हणजे दिवसाच्या शेवटी आपल्या साऱ्या भावना बाजूला ठेवून अगदी सुरक्षित वाटेल अशी त्यांची एक हक्काची जागा असते. आईची कूस! दुर्दैवाने मोठ्यांचं तसं नसतं  ..

गाडी थांबवून एके ठिकाणी मी खुणेनेच बोलावलं खाली करून काच
फुटपाथवर एक कुटुंब राहत होतं ज्यात मुलं होती पाच ॥

गाडीतून काढलेल्या पिशव्यांभोवती जमली ती मुलं आणि त्यांची माउली
पिशव्यांमध्ये स्वच्छ कपडे, काही खाण्याचे पदार्थ आणि होती ती एक बाहुली ॥

पिशव्या घेऊन पटापट ती मुलं झाली पसार
वेळच नाही मिळाला करायला तिच्या मनाचा विचार ॥

ही काव्यकथा यूट्यूबवर https://youtu.be/Ofdfzk4rh7w ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

आज जागतिक धर्मदिन आहे. पृथ्वीवरील एका जीवाला विचार करण्याची क्षमता प्राप्त झाली आणि तो निसर्गातील घडामोडींचा अर्थ लावू लागला. सुसूत्रतेने चालणाऱ्या निसर्गचक्रामागे एखादी अतिमानवीय शक्ती असणार ह्याची त्याला खातरी पटली. त्यातून देव आणि मग धर्म ह्या संकल्पनांचा जन्म झाला. मानवाच्या त्याच वैचारिक क्षमतेमुळे पुढे विज्ञानाची वावटळ आली ज्यात असंख्य अनुत्तरीत प्रश्नांची काही निराळीच उत्तरं मानवाला मिळू लागली. देव आणि धर्म मात्र तिथेच राहिले ...

आजही आहे संस्कृती अन् आजही चाले पूजा
आजही म्हणती आमचाच देव नाही कोणी दुजा

सारे म्हणती एकच देव रूपं त्याची अनेक
देवाचंच नाव घेऊन चाले पण अतिरेक

मनीच्या वाईट प्रवृत्तींना घालण्याला लगाम
देव बनवतो आपण त्याचे बनतो पण गुलाम

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/z0fuibfFQ48 ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

युगानुयुगं चाललेल्या ह्या लढ्याला सणासुदीच्या दिवसांत विशेषतः दिवाळीमध्ये एखाद्या महायुद्धाचं रूप प्राप्त होतं. समोर चिवडा शेवेचं अकरा अक्षौहिणी सैन्य उभं ठाकलेलं असतं ज्याचं नेतृत्व लाडू, चकली, करंजी, अनरसा अशा आपल्या प्रियजनांच्या हाती असतं. मनातील श्रीहरी आपल्याला ‘युद्ध्य च’ करण्यास प्रवृत्त करत असतो, आणि आपण मात्र गाण्डीवाचा त्याग करून हतवीर्य होऊन त्या शत्रूला शरण जातो ...

तुडवून झाल्या किती वाटा
उसंत नाही श्रमी आता
सलत राहिला तरी काटा
     किती मोठा आकडा
अनादी अनंत लढा ॥

‘दीक्षित’ झालो समरसूनी
‘दिवे करां’नी उजळवूनी
तम न जाई काही करुनी
     जाई निश्चयी तडा
अनादी अनंत लढा ॥

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/NnkekN9OgGo ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

‘हल्लीच्या मुलांना काही ताळतंत्र राहिलेलं नाही’ किंवा ‘आमच्या वेळेला हे असलं वागणं मुळीच खपवून घेतलं जात नसे’ ही विधानं अनादी काळापासून आजतागायत केली जात आहेत. जुनी पिढी नव्या पिढीला लहानाचं मोठं होताना बघते जे त्यांना स्वीकारता येत नाही आणि नव्या पिढीला जुनी पिढी अडगळ वाटू लागते. कालचक्राची अपरिहार्यता लक्षात आली की जुनी पिढी नव्या काळात आपला जुना काळ शोधू लागते ...

कालचक्र हे फिरतच राही दुःख वृथा तू करू नको
     विसात नव्वद शोधू नको ॥

जुनी जाहली तुझी पिढी अन् नवी पिढी हे सरसावे
तुझ्या पिढीच्या स्वप्नांमागे नवी पिढी ती बघ धावे
काळाची ही नदी वाहती उगाच तिजला अडवू नको
     विसात नव्वद शोधू नको ॥

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/qVDHSn-KCr4 ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

करोनामुळे लागलेली टाळेबंदी संपून केशकर्तनालयं पुन्हा सुरु होईपर्यंत सुरक्षित अंतर राखण्याचा नियम असा काही अंगवळणी पडला होता की एखादी परकी व्यक्ती आपल्या शरीराच्या इतक्या जवळ घिरट्या घालते आहे हा विचारही अशक्य वाटू लागला. तरी काही जणांनी धोका पत्करण्याचा निर्णय घेतला, काही जणांनी घरातल्यांकडून केस कापून घेण्याचा निर्णय घेतला. पण निर्णय न घेणं हाही एक निर्णय असू शकतो. मी तेच केलं ...

आधी कपाळ मग नाक मग हनुवटीची ओलांडली वेस
आयुष्यात पहिल्यांदाच इतके वाढवले आहेत केस ॥

लहानपणी डोक्यावर हजामतीची नियमित घडत असे सेवा
पण मित्रांचे वाढवलेले केस बघून मला वाटत असे हेवा
मार खात असत शिक्षकांचा पण लावत नसत केसाला कातरी
तेच होते माझे बालपणीचे शूरवीर हीरो माझी पक्की होती खातरी

आम्ही ‘शहाणी मुलं’ वरवर म्हणायचो अशा मुलांना गॉन केस
आयुष्यात पहिल्यांदाच इतके वाढवले आहेत केस ॥

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/vl5jkNJqBUU ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

आज राष्ट्रसंघ दिवस आहे. ग्लोबल विलेज किंवा वैश्विक गावाची संकल्पना स्वीकारली तर राष्ट्रसंघ म्हणजे त्या गावची ग्रामपंचायत ठरतं. आता ग्रामपंचायत म्हटली की गावातील लोकांचे हेवेदावे, भांडणं, रुसवे-फुगवे ह्या साऱ्याचं प्रतिबिंब त्यात पडणारच. दुसऱ्या महायुद्धानंतर बेचिराख झालेल्या राष्ट्रांना सुचलेलं शहाणपण असलेली राष्ट्रसंघ नावाची ही जगपंचायतही शीतयुद्ध, अखाती युद्ध, कोरियन युद्ध, अमेरिका-चीन वाद असे अनेक तंटे सहन करत कशीबशी काम करत राहिली आहे.

येका आगळ्यायेगळ्या गावचा न्यारा होता ढंग
ग्रामपंचायतीस म्हनतात तिकडं राष्ट्रसंघ ॥

आटपाट ब्रह्मांडात येक न्यारं व्हतं गाव
निळ्या निळ्या त्या गावाचं प्रिथवी व्हतं नाव
गाव मोठं सुरेख त्याचं पानी लई लई ग्वाड
पन गावातील त्या मानसं व्हती येकाहून येक द्वाड
येगळ्या येगळ्या दिशेस होती त्या समद्यांची तोंडं
लाथाळ्या अन् तंटे करती जशे गावगुंड
येकदा मोठा राडा झाला असा वाटे धाक
निम्म्याहून जास्त घरं झाली बेचिराख

गावकरी मग जमले सारे बांधला त्यांनी चंग
ग्रामपंचायतीस म्हनतात तिकडं राष्ट्रसंघ ॥

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/hqqxYRbcLXY ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.