आज लोकमान्य टिळकांची शंभरावी पुण्यतिथी आहे. असामान्य बुद्धिमत्ता लाभलेल्या ह्या लोकोत्तर पुरुषाला वकिल, गणितज्ञ किंवा शास्त्रज्ञ ह्यापैकी कोणत्याही क्षेत्रात धनसंचय करता आला असता. परंतु आपले देशबांधव दारिद्र्यात आणि अज्ञानात खितपत पडलेले असताना ते करणं त्यांनी नाकारलं आणि अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत राजकारणात प्रवेश केला. अशा ह्या असामान्य व्यक्तिमत्त्वाला एक अल्पशी श्रद्धांजली...

स्वराज्य माझा हक्क ज्यापुढे विकल्प नाही अन्य
जनमानस जाणून वागले करारी लोकमान्य ॥

इंग्रज पाहती भले स्वत:चे ह्या देशाचे नव्हे
नोकरशाही अत्याचारी स्वत: इंग्रज नव्हे
जाणून होते पिचलेल्या जनतेची करूण कहाणी
इलाज असतो रोगाकरता रोग्याकरता नव्हे

चकित पाहूनी झेप बुद्धीची आंग्ल ते अहंमन्य
जनमानस जाणून वागले करारी लोकमान्य ॥

लोकाभिमुख मते म्हणूनी जहाल त्यांना म्हणती
विलग जाहले नाइलाज राष्ट्रीय सभेतून अंती
जनतेला संघटित करण्या ध्यास घेतला मनी
गणेश उत्सव सुरू करविले आणखीन शिवजयंती

समाजातले जाऊ लागले अकर्म औदासिन्य
जनमानस जाणून वागले करारी लोकमान्य ॥

माझी ‘लोकमान्य’ ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/uM_DD1-Fmh4 ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

आपल्या रोजच्या ताणतणावाने भरलेल्या आयुष्यात कधीतरी एखादी व्यक्ती अशी भेटते की तिच्या सांनिध्यात काही वेळाकरता का होईना आपण आपले सारे ताणतणाव विसरून जातो. इतकंच नव्हे तर ती व्यक्ती परत कधी भेटेल ह्याची शाश्वती नसेल तरीही त्या चुटपुटत्या भेटीची आठवण आपल्याला आयुष्यभर पुरते...

ओळख तुझी करून घेणं अर्धंच राहून गेलं बघ
चुटपुटत्या त्या भेटीत बोलणं अर्धंच राहून गेलं बघ ॥

कॉफीशॉपच्या टेबलपाशी एकटीच वाचत बसली होतीस
फ्लाईट लेट झालं म्हणून जगावर हिरमुसली होतीस
कुठे जाणार होतीस विचारणं अर्धंच राहून गेलं बघ
चुटपुटत्या त्या भेटीत बोलणं अर्धंच राहून गेलं बघ ॥

भाळावरची एक बट गालावरती येत होती
गालावरच्या खळीपासून लक्ष विचलित करत होती
बट तुझी ती मागे सारणं अर्धंच राहून गेलं बघ
चुटपुटत्या त्या भेटीत बोलणं अर्धंच राहून गेलं बघ ॥

ही कविता यूट्यूबवर ह्या https://youtu.be/ErJh-nU6XEk ठिकाणी ऐकता येईल.

आज जागतिक बालमजुरीविरोधी दिन आहे. आपल्या प्रत्येकाच्या मनात ‘माझी शाळा’ म्हटलं की अनेक आठवणी दाटून येतात. पुस्तकं, वह्या, मित्र, शिक्षक, खेळ, अभ्यास, गमतीजमती... काही वाईट पण बहुतेक सगळ्या छान आठवणींनी आपलं ऊर दाटून येतो. पण प्रत्येकाच्या मनात ‘माझी शाळा’ ह्या शब्दांचा अर्थ सारखाच असतो का?

शाळेच्या पुढ्यात एक मोठं अंगण होतं पसरलेलं लांबच लांब
अंगणाच्या मध्यभागी चौथऱ्यावर होता एक उंचच उंच खांब ॥

खुलून दिसत होता इमारतीला दिलेला रंग पांढरा आणि निळा
डोळे भरून बघत होतो दिमाखदार अशी ती माझी शाळा ॥

दोन वर्षांपूर्वी आलो तेव्हा इथे होतं नुसतं माळरान
झाडंझुडूपं तोडून आम्ही इथेच बांधली एक झोपडी लहान ॥

सहा वर्षांचा होतो बहुतेक जेव्हा पहिल्यांदा इथेच घेतलं खांद्यावर छोटं पोतं
आईने मोठ्या कौतुकाने मोडली होती कानशिलावर बोटं ॥

जागतिक पर्यावरणदिनाच्या शुभेच्छा! निसर्ग ज्या निरिच्छ वृत्तीने आपल्याला सारं काही देत असतो ती निरिच्छ वृत्ती आपल्याला केवळ आपल्या पालकांमध्ये – आपल्या माता-पित्याने आपल्यावर केलेल्या मायेमध्ये दिसून येते. त्यामुळे निसर्गाला आपले माता किंवा पिता समजून त्याचं रक्षण करणं हे आपलं कर्तव्य आहे. झाडं आपल्यावर जी माया करतात ती काही औरच असते...

घराभोवती माळ होता शुष्क आणि ओसाड
     माळावर त्या एकच होते बहरलेले झाड ॥

घरामध्ये राहात होता मुलगा छान गोंडस
     मित्र नव्हते कोणी त्याला राहायचा उदास
कंटाळून तो झाडापाशी गेला एक दिवस
     झाड म्हणाले खेळू आपण दोघे चल बिनधास

मित्र नव्हते दोघांनाही जमली त्यांची गट्टी
     जातो कैसा वेळ संगती दोघांना ना कळे
झोपायचा तो पानफुलांच्या मऊ शय्येवरती
     भूक लागता झाड तयाला खाण्या देई फळे

हट्टी होता मुलगा झाड करी त्याचे लाड
     माळावर त्या एकच होते बहरलेले झाड ॥

ही काव्यकथा यूट्यूबवर https://youtu.be/RSxdr7pp4HU ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

आंतरराष्ट्रीय कुटुंबदिनाच्या शुभेच्छा! कुटुंब ह्या संस्थेला ह्या टाळेबंदीच्या काळात एक वेगळाच आयाम प्राप्त झाला आहे. इतका की अनेकांना (विशेषतः पुरुषांना) त्याचा कंटाळा येऊ लागला आहे. ‘कोई लौटा दे मेरे बीते हुवे दिन’ असं म्हणत संध्याकाळी खिडकीतून बाहेर बघत बसणारे पुरुष आता अनेक घरांत (घरांच्या खिडक्यांत) दिसून येत आहेत...

व्हरांड्यात उभा होतो न्याहाळत रात्रीचा देखावा तो रम्य
मनात उठलं होतं आठवणींचं काहूर अदम्य ॥

ढगांच्या मागून डोकावण्याचा चंद्राला लागला होता जणू छंद
शरीराला सुखावत होता शीतल वारा झुळझुळता मंद ॥

माझ्या शेजारी उभी राहून तीही डोळ्यांनीच पीत होती पौर्णिमेची ती रात
कसला विचार करतोयस एवढा मला म्हणाली घेऊन हातात माझा हात ॥

म्हटलं आठवतंय असाच उगवला होता त्याही दिवशी पौर्णिमेचा चांद
आणि भावना झाल्या होत्या अनावर भेदून मनाचे बांध ॥

बाळ श्रीकृष्णाचा उच्छाद कमी करण्याकरता यशोदा त्याला दगडी उखळीला बांधून ठेवत असे. सरकारने कोविड विषाणूमुळे टाळेबंदी जाहीर केली आणि प्रत्येक पालकाला आपल्या घरात ह्या उखळीची निकड भासू लागली. ह्या बाटलीतल्या राक्षसांचं काय करायचं असा यक्षप्रश्न घरोघरी पडला. मात्र घरोघरी ह्या प्रश्नांचं उत्तरही लवकरच मिळालं...

कोविड विषाणूशी लढायला सरकारने लॉकडाऊनची वेसण कसली
     आणि घरोघरी पालकांची पाचावर धारण बसली ॥

शाळा, खेळ, सिनेमे, हॉटेलं बाहेरचं काहीच नाही हे जेव्हा कळलं
     तेव्हा आ वासून पालकांच्या तोंडाकडे बघू लागली ही त्यांचीच पिल्लं
रोज ह्यांची करमणूक कशी करायची बुद्धीचा लागू लागला कस
     प्रत्येक घरात कोंडले होते हे छोटे छोटे बाटलीतले राक्षस
त्यांच्याशी केलेली वाटाघाटींची बोलणी पार फसली
     आणि घरोघरी पालकांची पाचावर धारण बसली ॥

कुणी महत्त्वाच्या कागदांची विमानं तर कुणी कपांचा केला चेंडू
     कुठे कुठे लक्ष पुरवायचं पालकांचा शिणू लागला मेंदू
त्याने मला मारलं, ती मला बोचकारते सुरु झाल्या आरोळ्या
     क्वालिटी फॅमिली टाईमचं श्रीखंड गायब, राहिल्या नुसत्याच चारोळ्या
कॅलेंडरची पानं तारखा सरकवायचं सोडून जणू रुसली
     आणि घरोघरी पालकांची पाचावर धारण बसली ॥

आज जागतिक आरोग्य संस्थेचा (WHO) स्थापना दिवस जागतिक आरोग्य दिन म्हणून पाळला जातो. भौतिक उन्नतीमागे भ्रमिष्टाप्रमाणे धावताना आपलं मानसिक आरोग्य हरवून बसलेल्या लोकांना कोरोना विषाणूच्या रुपात जणू आपल्या आयुष्याकडे नव्याने बघण्याची एक शेवटची संधी मिळाली आहे – गर्दीतील एकांतवास संपवण्याची ...

नोकरी करायला लागलो तेव्हा डोक्यावर प्रगतीचं भूत होतं स्वार
     दिवस नाही रात्र नाही कष्ट केले अपार
सगळे उपाय वापरले साम दाम दंड भेद
     थांबलो नाही कोणाकरता नाही केला कधी खेद
चढलो वर इतरांच्या खांद्यांवर डोक्यांवर देत पाय
     पदोन्नतीच्या शक्यतेला होऊ दिला नाही अपाय
दमछाक झाली पण थांबलो नाही गाठलं पार शिखर
     बाकी सारे राहिले होते मागे दूरवर
पण ओसरल्यावर विजयाचा उन्माद वाटू लागलं उदास
     उन्नतीचं मोल म्हणून पदरी पडतो एकांतवास ॥

आंतरराष्ट्रीय महिलादिनाच्या मनःपूर्वक शुभेच्छा! हा दिवस गेली एकशे दहा वर्षं साजरा केला जात आहे. एकशे दहा वर्षांत बरंच काही बदललं आहे... पण आपल्या पुरुषप्रधान संकृतीत – मुख्यतः समाजाच्या मानसिकतेत - आणखीन बरंच काही बदलण्याची गरज आहे. पुढल्या एकशे दहा वर्षांत तरी ते बदलेल का?! 

आदिमानव गुहेत होते केला होता जाळ
‘ती’ आणि 'तो' आणि सोबत होतं छोटं त्यांचं बाळ
गुहेबाहेर गुरगुर ऐकून दोघं झाले सावध
दबा धरूनिया बसलं होतं तेथे एक श्वापद

बघती दोघे एकमेकांस मनातूनी घाबरले
अपत्य बघता भीती गिळूनी सज्ज तरी ते झाले
उचलून घेई ती बाळाला कवटाळे उराशी
उचलून पलिता आगीचा तो झेपावे दाराशी

नव्हता तोही वरचढ आणि नव्हती तीही अबला
प्राक्तनामध्ये लिहिला होता प्रसंग त्यांच्या सगळा
त्याच दिवशी पण ठरून गेली सामाजिक वहिवाट
तो चालवितो बाह्यप्रपंच ती घराच्या आत

ममतेपायी सहन करत ती राहीली मानहानी
स्त्रीजन्माची सुरूच आहे अजून करूण कहाणी ॥

आज प्रेमाचा उत्सव! प्रेमात पडलं की जळी-स्थळी-काष्ठी-पाषाणी तेच दिसू लागतं. लहानपणी शिक्षकांच्या, घरच्यांच्या धाकाने पाठ केल्यावर जसे सतत पाढेच डोक्यात फिरायला लागायचे, तसंच कोणाच्याही धाकाशिवाय हा प्रेमाचा पाढा अखंड डोक्यात घर करून बसतो ...

एके दुणे त्रिक चोक पाचा सक साता
पाढा तिच्या नावाचा मी म्हणतोय येता जाता ॥

एक दिवस करायचाय गं नक्की तुला फोन
विचाराने कावरे बावरे डोळे माझे दोन
एके दुणे त्रिक चोक पाचा सक साता
आवाज तुझा ऐकल्याशिवाय करमत नाही आता ॥

पाच देव पूजतोय भेट व्हावी म्हणून पाहा
कॉलेजमध्ये वाट पाहातो तुझी तास सहा
एके दुणे त्रिक चोक पाचा सक साता
झालंय काय काळजीत पडले माझे पिता माता ॥

एके दुणे त्रिक चोक पाचा सक साता
पाढा तिच्या नावाचा मी म्हणतोय येता जाता ॥

सामाजिक माध्यमांनी (social media) लोकसंवादात क्रांती घडवून आणली आणि कधी नव्हे ते राजकारणाने मध्यमवर्गीयांच्या घरात प्रवेश केला. ह्या गोष्टीचा फायदा जरी झाला असला तरी मनामनांतील तेढ वाढवण्याकरता त्याचा वापर ज्याप्रकारे होत आहे त्याचा सल आता मनाला बोचू लागला आहे ...

अचानक पांगलेले सारे मित्र ह्या सोशल मिडियावर लागले भेटू
वर्तमानाला भूतकाळाशी जोडणारा तो होता जणू एक सेतू ॥

सोशल मिडियावरील लिखाणामुळे समजू लागली त्यांची हालहवाल
आणि इथेच पहिल्यांदा चुकचुकली मनात शंकेची एक पाल ॥

कुणी धर्माबद्दल कुणी जातीबद्दल कुणी भाषेबद्दल होतं बोलत
आमच्या शाळेत आम्हाला हे कुणीच कधीच नव्हतं शिकवत ॥

असे कसे झाले होते ह्यांचे विचार एवढे कोते
वयाने वाढलेले माझे काही मित्र विचारांनी मात्र झाले होते छोटे ॥

आज राष्ट्रीय बालकदिन आहे त्याचप्रमाणे नोव्हेंबर महिन्याचा दुसरा गुरुवार जागतिक गुणवत्ता दिन म्हणून पाळला जातो. पाठांतरावर जोर देणाऱ्या आपल्या शिक्षणपद्धतीत बालकांची गुणवत्ता ही केवळ मिळालेल्या मार्कांनी मोजली जाते. मात्र गुणवत्तेची व्याख्या फार वेगळी आहे. ती जितकी व्यापक आहे तितकीच वैयक्तिकही आहे. पाहा पटतंय का...

वाटसरू मग हसून विचारी शब्दी त्याच्या खोच
     इतक्या उंचावरची कोणा दिसेल कैसी चोच
मेहनत सारी तुझ्या अंगीची वाया बघ जाणार
     काम थांबवून त्यास न्याहाळे तेव्हा शिल्पकार ॥

कुणास दिसली कुणास नाही मजला त्याचे काय
     मला मात्र ती दिसे वाकडी ह्याला काय उपाय
निष्ठा माझी फक्त कलेशी तोच एक आधार
     इतुके बोलून पुन्हा कामास लागे शिल्पकार ॥

आज शहीद भगत सिंग जयंती आहे. त्यांच्या स्मृतीस सादर प्रणाम. साँडर्स हत्या प्रकरणी त्यांच्यावर खटला सुरु होता. दोन दिवसांनी काय निकाल लागणार आहे हे सांगण्याकरता कुण्या ज्योतिष्याची गरज नव्हती. बाबा रणधीर सिंगांनी त्यांना ईश्वराला शरण जाण्याचा सल्ला दिला. भगत सिंगांचा नकार बाबांना दर्पोक्तीपूर्ण वाटला. भगत सिंगांच्या मनात विचारमंथन सुरु झालं ज्यातून जन्माला आला एक निबंध ‘मी नास्तिक का आहे’. त्या गद्यरुपी कवितेचा काव्यरूपी संक्षेप करण्याचा हा नम्र प्रयत्न...

नास्तिक माझे बोल ऐकुनी बाबा मजला वदले
देवाच्या चरणी अर्पण कर दिन शेवटचे उरले
अहंकार हा तुझ्या मनीचा आड येई भक्तीच्या
तेच खरे पुण्यात्मे ज्यांनी त्या शक्तीला स्मरले

प्रामाणिक माझी नास्तिकता ठाम मनात विचार
	हा नाही अहंकार ॥

पतितांचा उद्धार जपावी मानवतेची नाती
प्रयत्न करणे केवळ असते तुमच्या आमच्या हाती
यशही मिळेल तुम्हां मिळाली जर नशिबाची साथ
देव कशाला हवा मारण्या अपयश त्याच्या माथी

जबाबदारी झटकून टाकी हा कैसा आजार
	हा नाही अहंकार ॥