जागतिक पुस्तक दिनाच्या हार्दिक शुभेच्छा! किती पोकळ वाटतात ह्या शुभेच्छा... जागतिक भीमसरट दिनाच्या शुभेच्छा म्हटल्यासारखं... कुणे एके काळी भाषेची, समाजाची, राज्याची श्रीमंती लिहिल्या आणि वाचल्या जाणाऱ्या पुस्तकांवरून ठरत असे. आता मात्र संगणक आणि स्मार्टफोन्सच्या वावटळीत पुस्तकांची वाळलेली पानं भिरभिरत उडून गेलेली दिसतात. अशाच एका पुस्तकाचं हे आत्मकथन....

अजून वाटे मनाला
	सांगावे जनाला
मित्रच तुमचे आम्ही
	शंका का कुणाला

यावे परत फिरुनी
	हातामध्ये धरुनी
अमृतप्राशन तुम्ही
	अन् पाहावे करुनी

वाटत नाही परंतु मिळतील आम्हाला वाचक
मी तर आहे कपाटामधील जीर्ण शीर्ण पुस्तक ||

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/lWQzAtCCABA ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

आंतरराष्ट्रीय आरोग्यदिनाच्या हार्दिक शुभेच्छा. आरोग्य हा शब्द बोलून पूर्ण होण्यापूर्वी तुम्हाला सतराशे साठ सल्ले मिळतात... विशेषतः dietingच्या बाबतीत. एखादा सल्ला आचरणात आणणं किती कठीण आहे हे प्रत्येक सल्ला देणारा विचारात घेतोच असं नाही ....

स्वामीजींच्या भेटीसाठी शेटजी आला एक
     संगे घेऊन आला होता मुलगा त्याचा छोटा
पैसा होता खूप तरीही वृत्ती होती नेक
     दुःख होतं एकच मुलगा लाडावलेला होता

फार दुरून आला होता ऐकून ज्यांचे नाव
     त्या स्वामींना पाहून त्याने वाकून प्रणाम केला
स्वामीजींच्या चेहेऱ्यावरती तेजःपुंज भाव
     शेटजीच काय मुलगा देखील पाहून भारून गेला

काही जणांना ‘मीच माझ्या आयुष्याचा शिल्पकार आहे’ असा आत्मविश्वास असतो तर काही जण ‘देवाला काळजी’ अशी सपशेल शरणागती पत्करतात. विचार करण्याची कुवत असलेला एकमेव जीव, मानव, पूर्वापारपासून आपल्या आयुष्याचा अर्थ लावण्याकरता कधी अध्यात्माची तर कधी विज्ञानाची कास धरत आला आहे. पण खरं सांगायचं तर ....

नाही सुकाणू नाही शीड ना वल्ह्यांचाही ठाव
     आयुष्य जैसे नावाड्यावाचून असावी नाव ||

ऐलतीराचा पत्ता नाही पैलतीर ना ठावे
     कशास आलो कुठे चाललो कुणी कुणा सांगावे
प्रवाह जैसा जैसा वारा तैसीच घेई धाव
     आयुष्य जैसे नावाड्यावाचून असावी नाव ||

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/JhauMnqzsP0 ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

भारतमातेची परकीय जोखडातून मुक्तता आणि वैज्ञानिक दृष्टीकोन ठेवून विकास ह्या दोन ध्येयांकरता वाटेल त्या हालअपेष्टा सहन करण्याची तयारी ठेवणाऱ्या स्वातंत्र्यवीर सावरकरांची आज पुण्यतिथी आहे. ‘न धरी शस्त्र करी मी’ अशा ह्या वीराचा इंग्रजांनी इतका धसका घेतला होता की त्यांना पार अंदमानात पन्नास वर्षांकरता काळ्या पाण्याची शिक्षा ठोठावण्यात आली. अंदमानातही वीर सावरकर अमानुष अत्याचार सहन करत अथक कार्यरत होते. मात्र मातृभूमीपासून दूर ठेवणाऱ्या सागराला पाहिलं की मनात एकच विचार येत होता....

केवळ सत्तावीस वयाला नशीब फिरवी पाठ
दहा साल पण सुटकेचे सन एकोणीसशे साठ
काळ्या पाण्याकरता सोडी भारतभूचा काठ

दिसेल का कधी भारतमाता आत्मा गहिवरला
एकच विचार मनी सागरा प्राण तळमळला ||

माणूस हा समुदायात राहणारा प्राणी आहे. समुदायात प्रत्येक व्यक्तीच्या स्वतःच्या भावना, स्वतःच्या श्रद्धा, स्वतःची विचार करण्याची पद्धत असते. अशा विभिन्न व्यक्ती आणि व्यक्तिमत्वांमुळेच समाज बनतो. कधी कधी मुद्दाम भडकवलेल्या भावनांच्या भरात आपण समुदायाचा हा नियम विसरून जातो ...

आपल्याला एक धोका आहे
आपला देश धोक्यात आहे
आपल्या देशाचा आपल्याला अभिमान, नाही ... गर्व, नाही ... माज हवा
आपण एक काम करूया
आपल्या देशाला आपण वाचवूया
बाकी सारे देश बेचिराख करून ...

निवडणुका येत आहेत. 'पेराल तसे उगवेल' ही उक्ती निवडणुकीतील मतदानाइतकी दुसऱ्या कशालाही चपखल बसत नसेल. तेव्हा सावधान! ह्या म्हणीला साजेशी एक छोटीशी काव्यकथा सादर करत आहे ...

आला कच्च्या रस्त्याची खात सगळी धूळ
     कमाईचं होतं त्याच्या केवळ एकच मूळ
बनवत असे महिनाभर सतत करून कष्ट
     ताजा शुद्ध सोनेरी साखरेसारखा गूळ

जायचं होतं परत लांब होती त्याला घाई
     महिनाभर चालवायची होती आजची कमाई
धान्य भाज्या भांडी कपडे मुलांसाठी खेळ
     घरी वाट पाहती मुलं आणि त्यांची आई

गूळ दुकानात विकायला गाठली त्याने पेठ
     त्याला बघून बाहेर आला दुकानातला शेठ
चेहेऱ्यावर संताप त्याच्या मावता मावत नव्हता
     येऊन शेतकऱ्याची त्याने मानगूट धरली थेट

एखाद्या गोष्टीचा सतत जप करणं म्हणजे श्रद्धा नव्हे. एखाद्या गोष्टीशी संबंधित कर्मकांड काटेकोरपणे करणं म्हणजे श्रद्धा नव्हे. श्रद्धा म्हणजे संपूर्ण विश्वास. आपल्या श्रद्धास्थानांना धक्का लागू नये म्हणून कोणत्याही थराला जाण्याच्या आजच्या काळात श्रद्धेची ही व्याख्या किती जणांना लागू होते?

इंद्रदेवजी बसले होते
     नारद म्हणती त्यांना
पृथ्वीलोकी पर्जन्याचा
     यज्ञ होई पाहा ना

इंद्रदेव हसले अन् वदले
     ठाऊक आहे मजला
यज्ञाचा तो घोष कधीचा
     आहे मला समजला

कामच आहे माझे देईन
     तेथ पर्जन्यदान
गर्दीत आहे एक तरी का
     बघतो श्रद्धावान

प्रत्येक मध्यमवर्गीय गृहस्थाच्या आयुष्यात एक मित्र असा असतो जो प्रेमात पडण्याच्या बाबतीत त्या गृहस्थाचा सुप्त आदर्श असतो. सुप्त अशाकरता की प्रत्यक्षात आयुष्यभर त्या गृहस्थाने तो मित्र कसा चुकीचा वागत आहे हे त्या मित्राला आणि स्वतःलाही पटवून देण्याचा प्रयत्न केलेला असतो. तो मित्र मात्र त्याचा सल्ला प्रत्येक वेळी धुडकावून त्याला एकच सांगत असतो ... हाय कम्बख़्त 'तू ने तो कभी पी ही नहीं' ...

लागली नोकरी संपलं शिक्षण
माझी प्रेमासाठी तुझी पैशांसाठी वणवण
म्हणायचास भविष्याचा विचार कर
ह्यावर किती भांडायचो आपण

तुला मोठे हुद्दे तर प्रेयसींची यादी माझ्या संग्रही
तुला कधीच नाही समजलं
तेव्हाही मी म्हणायचो हाय कम्बख़्त तू ने तो कभी पी ही नहीं

निवृत्तीनंतर मी गावी जाऊन राहणार आहे; माझ्या मुलीला मी डॉक्टर बनवणार आहे; येत्या तीन वर्षांत युरोप फिरून येण्याचा विचार करतोय; पुढल्या वर्षी तुझा वाढदिवस येईल तेव्हा जेवायला हॉटेलात जाऊ या; उद्या मी लवकर घरी येणार आहे ... आपल्यापैकी प्रत्येकजण अमरत्वाचा पट्टा घेऊन आल्याप्रमाणे वागत असतो. आयुष्याचा बुद्धिबळाचा डाव आपण 'नियती' ह्या अपराजित खेळाडूबरोबर खेळत आहोत हेच विसरत असतो ...

समोरची ती वयस्क बाई सांगत होती नवऱ्याला
     किती दिसांनी भेटेल आता आपला मुलगा आपल्याला
इतके दिवस तिकडे राहिला कसा असेल तो दिसत
     आवाज आला मला कुणीतरी होतं छद्मी हसत

वेटिंगरूमच्या फोनवरती लागला एकजण ओरडायला
     पोहोचतोच आहे थोड्या वेळात पाहून घेतो तुम्हाला
पैसे तयार ठेवा नाहीतर नाही तुम्ही वाचत
     आवाज आला मला कुणीतरी होतं छद्मी हसत

मानवाला आपल्या प्रगतीचा फार अभिमान आहे. आपल्या बुद्धीच्या जोरावर तो साऱ्या जीवसृष्टीचा अनभिषिक्त सम्राट बनला आहे. मात्र ज्या जीवसृष्टीवर मानव आपली सत्ता गाजवत आहे तिचं अस्तित्व हा ब्रह्माण्डातील केवळ एक अपघात आहे. सुईच्या अग्रावर तोलल्याप्रमाणे उभा असलेला हा डोलारा एका साध्या करणानेही कोसळू शकतो हे विसरून चालणार नाही ...

हद्द पृथ्वीची ओलांडुनिया कक्षा तुम्ही विस्तारा
     कळेल केवळ नशीब चांगले जीवन येण्या आकारा
ठाऊक जे ब्रह्माण्ड जेवढे नाही कुणीही शेजारा
     ठिपक्याइतुकी पृथ्वी आपुली त्यात पसारा हा सारा

अनंत साऱ्या विस्तारातील अंशच केवळ ज्ञात
     जीवन आहे ब्रह्माण्डाच्या खेळातील अपघात

चपलाही न घालता खेळणं, घरी टीवी, फोन, फ्रिज नसणं, स्टेशनवरील नळातून पाणी पिणं अशा मागील पिढीने अनुभवलेल्या गोष्टी नवीन पिढीला सुरस आणि चमत्कारिक कथांप्रमाणे भासतात. आता जमाना डिजिटल फोटोग्राफीचा आहे. जुनी पिढी केवळ अल्बममध्ये चिकटवून पिवळ्या पडलेल्या फोटोंमध्ये बंदिस्त आहे ...

घरी नोकर चाकर नव्हते उगीच उठता बसता
     आपणच पिटाळले जायचो काही आणायचं असता
आईवडिलांनी चोपलं घरी कुरवाळायची आजी
     शोधलीच नव्हती कोणी तोवर चाईल्ड सायकॉलॉजी
वाचन भरपूर गोट्या चिंगी फास्टर फेणे खास
     मिळे बघायला टीवी तेव्हा फक्त दोन तास
कोणत्याच घरी नव्हता तेव्हा साधा काळा फोन
     घरोघरी पण आपली आवड आणि रेडिओ सिलोन
आता वाटतं खरंच का हो आपण असे होतो
     जसे पिवळे पडलेले अल्बममधले फोटो

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/LZQ4XaMfkME ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.