स्थलवाचक

आज राष्ट्रसंघ दिवस आहे. ग्लोबल विलेज किंवा वैश्विक गावाची संकल्पना स्वीकारली तर राष्ट्रसंघ म्हणजे त्या गावची ग्रामपंचायत ठरतं. आता ग्रामपंचायत म्हटली की गावातील लोकांचे हेवेदावे, भांडणं, रुसवे-फुगवे ह्या साऱ्याचं प्रतिबिंब त्यात पडणारच. दुसऱ्या महायुद्धानंतर बेचिराख झालेल्या राष्ट्रांना सुचलेलं शहाणपण असलेली राष्ट्रसंघ नावाची ही जगपंचायतही शीतयुद्ध, अखाती युद्ध, कोरियन युद्ध, अमेरिका-चीन वाद असे अनेक तंटे सहन करत कशीबशी काम करत राहिली आहे.

येका आगळ्यायेगळ्या गावचा न्यारा होता ढंग
ग्रामपंचायतीस म्हनतात तिकडं राष्ट्रसंघ ॥

आटपाट ब्रह्मांडात येक न्यारं व्हतं गाव
निळ्या निळ्या त्या गावाचं प्रिथवी व्हतं नाव
गाव मोठं सुरेख त्याचं पानी लई लई ग्वाड
पन गावातील त्या मानसं व्हती येकाहून येक द्वाड
येगळ्या येगळ्या दिशेस होती त्या समद्यांची तोंडं
लाथाळ्या अन् तंटे करती जशे गावगुंड
येकदा मोठा राडा झाला असा वाटे धाक
निम्म्याहून जास्त घरं झाली बेचिराख

गावकरी मग जमले सारे बांधला त्यांनी चंग
ग्रामपंचायतीस म्हनतात तिकडं राष्ट्रसंघ ॥

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/hqqxYRbcLXY ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

खुल्या अर्थव्यवस्थेमुळे नव्या पिढीकरता कारकिर्दीची अनेक दालनं उघडत आहेत. शिक्षण आणि नोकऱ्यांचे सरधोपट मार्ग बदलत चालले आहेत. हे नवीन मार्ग निवडण्याकरता घरापासून दूर जाणं हे आता अपवादात्मक राहिलेलं नाही. एक किंवा दोनच मुलं आणि तीही परगावी / परदेशी स्थायिक होणं हे अनेक मध्यमवर्गीय घरांचं आजचं वास्तव आहे. अशा घरांनी बनलेली ही अशीच एक इमारत ...

नवीन पिढीच्या पंखांत आता उसळत होती वीज
     खुणवत होतं त्यांना रोज एक नवं क्षितिज
किती दिवस त्या इमारतीच्या भिंती त्यांना ठेवणार होत्या धरून
     एक एक करत सारी पिल्लं घरट्यांतून गेली उडून

उभी होती त्यांच्या बालपणीच्या स्मृती गोंजारत
     अशीच एक इमारत

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/0zKQHfoncWs ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

काही लोकांच्या घरची टापटीप बघितली की मला कमीपणा वाटत असे. सगळं कसं आखीव रेखीव . . . प्रत्येक वस्तू जागच्या जागी . . . स्वच्छता तर इतकी की जमीन पाहून भांग पाडावा . . .  पण अशा घरांमध्ये मला अवघडून गेल्यासारखं का वाटतं? आपल्या हातून कोचावर चहा सांडेल, काचेची फुलदाणी फुटेल, चमचा हातातून पडेल अशी भीती सारखी का वाटत राहते? मग मी माझं घर नीट निरखून पाहिलं . . . आणि हळूहळू मला ह्या प्रश्नांची उत्तरं मिळू लागली... 

कोपऱ्यात एक जळमट
खुर्चीवर डाग कळकट
भिंत थोडीशी तेलकट
पण इथल्या प्रत्येक वस्तूवर मायेचा थर आहे
     ही शोरूम नाही घर आहे

थोडे कपडे अस्ताव्यस्त
पलंगावर चादरी स्वस्त
पुस्तकं इतस्ततः मस्त
पण इथे हवी ती वस्तू हव्या त्या जागेवर आहे
     हे हॉटेल नाही घर आहे

अपघाताप्रमाणे इस्पितळात भरती व्हावं लागणं हे केवळ इतरांच्या बाबतीत घडतं असा आपला समज असतो. इतरांना भेटायला आपण अनेकदा इस्पितळात जातो. मात्र इस्पितळ ह्या जागेचं गांभीर्य आपल्याला स्वतःला भरती होण्याची वेळ येते तेव्हाच समजतं. आणि त्यानंतर इस्पितळ ह्या वास्तूकडे आपण वेगळ्याच आदराने पाहू लागतो . . .

गप्पा मारणं, बसणं, भेटीला जाणं
     फालतू विनोद सांगून परतून येणं
एखाद्या रात्रीला झोपायला जाणं
     कधी सकाळ होते वाट पाहाणं

आत्तापर्यंत होती माझ्या विचारी
     इतुक्यापुरती इस्पितळाची वारी

काश्मीर अजून पाहिलेलं नसताना तुम्ही परदेशवारीचा बेत आखत आहात काय? तसं असेल तर पुन्हा एकदा विचार करा. परदेशात सृष्टीसौंदर्य असेलच ... पण आपल्या काश्मीरातील सृष्टीची श्रीमंती त्यांपेक्षा काकणभर सरसच ठरेल असा माझा दावा आहे.

करण्याला सतत परदेशवारी
     बहु उत्सुक असती नरनारी
काश्मीरास जाऊन पाहावे येथे
     सृष्टीची सुंदरता एकवटली सारी

आधी पाहावे येथले सौंदर्य
     मग खुशाल व्हावे परदेशी मार्गस्थ
गर फिरदौस बर रू-ए-जमीं अस्त
     हमीं अस्तो हमीं अस्तो हमीं अस्त

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/Tu4ozzEjWpM ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.