शहरांच्या पसरण्याला एक सीमा असते. ही सीमा गाठली की मग शहरं उंचीने वाढू लागतात. दहा, तीस, सत्तर मजली इमारती. आणि मग अश्या इमारतीतील घराच्या खिडकीतून दिसतात त्या फक्त इतर खिडक्या. भावनाविरहीत, व्यक्तीनिरपेक्ष, भौमितीय खिडक्या.. नवी भव्य ती इमारत कित्येक लोक वसले आयुष्य मात्र त्यांचे खिडकीत नाही दिसले ॥ आयुष्यभर शिदोरी जमवून घर मिळाले ते कष्ट दो जीवांचे खिडकीत नाही दिसले ॥ परदेशी पुत्र आपुल्या मातापित्यास विसरी कारुण्य जोडप्याचे खिडकीत नाही दिसले ॥
मराठी माध्यमाच्या शाळेतून इंग्रजी माध्यमाच्या महाविद्यालयात गेल्यावर कानावर पडण्याऱ्या भाषांच्या कक्षा वाढल्या. नोकरी लागल्यावर काही राष्ट्रीय तर काही आंतरराष्ट्रीय भाषांची त्यात भर पडली. ह्या भाषांची समाज जरी मर्यादित असली तरी एका बाबतीत माझं मत ठाम होत चाललं आहे. ‘बावळट’सारखा अपमानजनक शब्द दुसऱ्या कोणत्याही भाषेत नसावा.. वाच्य-अर्वाच्य शिव्यांचा मराठीत तुटवडा नाही पण ‘बावळट’सारखा खजील करणारा दुसरा शब्द नाही ॥ हायवेवर माझ्या पुढे जाणारा म्हणतो बावळट रात्री पोहोचेल हायवेवर माझ्याहून हळू जाणारा म्हणतो बावळट नक्कीच मरेल आठदहा मिनिटांच्या फरकाने जो तो पुण्यास जाई पण ‘बावळट’सारखा खजील करणारा दुसरा शब्द नाही ॥ ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/OlPerJvvux4 ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.
‘जात नाही ती जात’ हे साचेबंद वाक्य कितीही घासून गुळगुळीत झालं तरी ते कालबाह्य होणार नाही काळजी आपण निगुतीने घेतो. नवीन शेजारी असो, नवीन सहकर्मचारी असो किंवा अगदी स्वतःचं फक्त पहिलं नाव लावणारी एखादी अभिनेत्री असो.. त्यांचं आडनाव समजेपर्यंत आपल्याला अगदी चैन पडत नाही. त्यामुळे मग लग्नाच्या बाबतीत तर विचारायलाच नको. उपहासपूर्ण लेखनाकरता प्रसिद्ध हिंदी लेखक हरीशंकर परसाई ह्यांच्या एका कथेवर आधारित ही कविता.. रामरावांचा मुलगा होता शामरावांची मुलगी पडले प्रेमात एकमेकांशिवाय नव्हतं करमत दोघांच्याही पित्यांना ही पटणार नव्हती सलगी कुठल्याच गोष्टीत त्या दोघांचं होत नसे एकमत ॥ असल्या गोष्टी लपत नसतात कळलंच एका रात्री रामराव आणि शामरावांवर कोसळला जणू पर्वत आपलीच जात श्रेष्ठ होती दोघांनाही खात्री कुठल्याच गोष्टीत त्या दोघांचं होत नसे एकमत ॥ ही काव्यकथा यूट्यूबवर https://youtu.be/K01l3OjdMwA ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.
एकोणिसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धातील एका युरोपीय दंतकथेनुसार एकदा सत्य आणि असत्याची भेट झाली. त्या भेटीवर आधारित चित्रकार जाँ लिआँ जेरोमने काढलेलं ‘Naked Truth’ नावाचं चित्रही जगप्रसिद्ध आहे. सध्या आपल्या देशात जो वाचाळ धुरळा उडवला जातोय त्या पार्श्वभूमीवर ही दंतकथा तुम्हाला सत्यकथा वाटली तर त्यात नवल नाही.. सत्याच्या भेटीस एकदा आले पाहा असत्य रीतीनुसार सत्यही करी असत्याचे अतिथ्य जुनी गोष्ट आहे तरीही ऐकुनी एकदा पाहा सत्यामध्ये ह्या गोष्टीच्या लपले मोठे तथ्य ॥
आज आंतरराष्ट्रीय दारिद्र्यनिर्मुलन दिन आहे. आदिमानव स्वतःचं अन्न स्वतःच गोळा करून किंवा शिकार करून मिळवत असे. मग शेतीचा शोध लागला. आता शेतीकरता मेहनत घेतल्यावर जमिनीवर मालकी हक्क येणारच. आणि इथेच सगळी गोची झाली. पुढे ह्या मालकी हक्काच्या भानगडीतूनच सहाव्या महाभुताचा जन्म झाला.. जल अग्नी वात धरणी आकाश निळे छान जीवसृष्टीकरता होतं प्रत्येकच वरदान मदत करणं जीवनाला त्यांचं मुख्य कार्य शिक्षा करत त्यांचा कोणी केला जर अपमान ॥ जीवसृष्टी प्रगत झाली आली मानवजात जीवसृष्टीच्या कारभारालाच घातला त्यांनी हात धोकादायक ठरू लागले इतर जीवांकरता एक एक करत महाभुतांवर केली त्यांनी मात ॥
Whatsapp, Facebook वगैरे सामाजिक माध्यमांमुळे आपण सर्व एकमेकांच्या जवळ आलो आहोत हे वादातीत आहे. मात्र ह्या माध्यमांचा एक दोष म्हणजे त्यात जे काही दिसतं त्यामुळे आपण एका आभासी जगात राहायला लागलो आहोत. वास्तव अनेकदा धक्कादायक असतं ज्याकरता पण तयार नसतो.. पण दोन दिवसांनी कळतं.. सारं काही संपलं! खेळ खलास!! खलास?! असा कसा खलास? आता तर भेटला होता.. कधी बरं.. जाम आठवत नाही खरंच.. गेल्या दोन वेळेला तो आलाच नव्हता पण इतका आजारी होता? व्हॉट्सॲप, फेसबुकच्या मुलामा दिलेल्या विश्वात त्याचं आजारपण आपल्याला ठाऊकच नसतं ॥
शुभकार्याकरता पंचांग पाहून मुहूर्त शोधणं जमलं नाही तर निदान साडेतीन मुहूर्तांपैकी एखादा मुहूर्त साधणं ही अगदी पूर्वापार चालत आलेली प्रथा आहे. हल्लीच्या काळातही व्यायाम, ऑफिसमधून घरी लवकर येणं, जिभेवर ताबा ठेवणं ह्याकरता नवीन वर्षाच्या मुहूर्ताची वाट पाहणारे काही अपवादात्मक नाहीत. ह्या कवितेकरताही मी एका चांगल्या मुहूर्ताच्या शोधात होतो. पण मग म्हटलं .. मुहूर्त शोधत असशील चांगलं करण्याकरता काही तर आजच्यासारखा दिवस शोधून सापडणार नाही ॥ ऑफिसमध्ये उशीर व्हायला कारण काही नसतं पत्नी मुलांना घेऊन जरा फिरायला जा मस्त कुटुंबीयांच्यासोबत एकदा काढण्या वेळ असाही आजच्यासारखा दिवस शोधून सापडणार नाही ॥
सर्वांना पर्यावरणदिनाच्या शुभेच्छा! विकासकामांसाठी शहरात झाडं तोडली तर प्रायश्चित्त म्हणून शेकडो किलोमीटर दूरच्या जंगलात दुप्पट संख्येने वृक्षारोपण करायचं ही मखलाशी मानवच करू जाणे. पण शहरांची भरभराट करायची म्हटलं की निसर्गाचा ऱ्हास आलाच, नाही का?! जंगल? ते काय असतं? शेतं गेली... जंगल कुठलं राहायला! मोठा रस्ता... वर्दळ दुकानं... एक गॅरेज.. एक खाटिक.. एक कबाडी.. एक सार्वजनिक शौचालय.. एका नेत्याचं ऑफिस.. रस्त्याच्या आश्रयाला एक कुटुंब.. अनेक कुटुबं.. आडोसे.. कच्च्या झोपड्या.. पक्क्या झोपड्या.. झोपड्याच झोपड्या! ही काव्यकथा यूट्यूबवर https://youtu.be/l10HAP2v4g0 ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.
उतारावरून वाहणाऱ्या ओढ्याप्रमाणे माणसं बेबंद आयुष्यं जगत होती. मध्येच महामारीचा धोंडा पडला आणि पाणी काही काळाकरता शांत झालं. काही काळाने विज्ञानाच्या मदतीने हा धोंडा दूर झाला आणि मोकळा वेळ म्हणजे काय हे भान आलेली माणसं पुन्हा एकदा बेभानपणे धावू लागली. हाती असलेला वेळ अमर्याद असल्याप्रमाणे .. तुम्हाला हल्ली मोकळा वेळ मिळतो का? अंहं … रात्री झोपण्यापूर्वी मोजून मापून फोन आणि टीवी बघायला मिळणारा नव्हे शनिवार रविवारी घरच्या कामाकरता मिळणारा नव्हे वर्षातून एकदा सुट्टी घेऊन पहाटे पाच वाजता उठायला लावणाऱ्या कण्डक्टेड टूर्समध्ये मिळणारा … तोही नव्हे मोकळा म्हणजे खरोखर मोकळा लहानपणी मुंग्यांची रांग बघण्याकरता मिळायचा … तसा शाळेत उन्हाळ्याच्या सुट्टीत वाळत घातलेल्या पापडांची राखण करताना मिळायचा … तसा कॉलेजच्या दिवसांत स्टेशनवरून घरी रमत गमत पायी येताना मिळायचा … तसा ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/x6GTEyX2AxI ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.
