तुमच्या बाबतीत असं कधी घडलंय का? आपण एखाद्या (त्या ठिकाणी उपस्थित नसलेल्या) व्यक्तीबद्दल तक्रारीच्या सुरात बोलत असतो. समोरची व्यक्ती आपल्याशी सहमती दाखवत असताना सहज बोलून जाते, 'ते काहीही असलं तरी तो मनाने फार चांगला आहे'. मनाने वाईट असलेली एखादी व्यक्ती तुम्हाला माहित आहे का? विचार केलात तर तुम्ही अगदी कट्टर मानता ते शत्रूही 'मनाने चांगले'च वाटू लागतील . . .
 
. . .
 
आपलं विखुरलेलं एकत्र कुटुंब आठवून मनामध्ये झिजतोय
पश्चात्तापाच्या आगीत होरपळून निघतोय
माझं मत नाही बदलणार जरी त्याला फासावरती टांगला
बाकी कसाही असला, तरी तो मनाने फार आहे चांगला

ही कविता यूट्यूबवर https://youtu.be/PnUWAFXPWE4 ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

जनतेशी निगडीत असा साऱ्या जगातील भव्यतम सोहोळा - भारतीय लोकसभेची निवडणूक! आणि ह्या सोहोळ्याचे उत्सवमूर्ती, निवडणुकीचे उमेदवार . . .  अहाहा, काय वर्णावी त्यांची महती! एकास झाकावे आणि दुसऱ्यास काढावे . . .

ह्याला सोड त्याला जोड ह्याला गिरव त्याला खोड
शत्रू होते क्षणापूर्वी जे आता नाते झाले गोड
भाऊ ठाकला भावासमोर लक्तरं काढी गावासमोर
शत्रू सुद्धा अवाक् होती नातलगांच्या डावासमोर
धर्म काढ जात काढ भाषा काढ प्रांत काढ
मतांकरता काही चालेल आवस वाढ बये आवस वाढ
जेथील बाभळी तेथील बोरे उडदामाजी काळे गोरे

दर वर्षी २२ मार्च हा दिवस 'जागतिक जलदिन' म्हणून साजरा होतो. आपल्यापैकी कोणी पाण्याचं महत्व न समजण्याइतके अनभिज्ञ नसावेत. जलदिनानिमित्त ह्या अनन्यसाधारण जीवनस्रोताचं महत्व अधोरेखित करण्याचा हा एक छोटासा प्रयत्न . . .

तेरा अब्ज परार्ध लिटर पृथ्वीवर ते राही
     पण त्याच्यापैकी तीनच टक्के समुद्रात नाही
तीन टक्क्यांपैकी फक्त एक शतांश आपलं
     बाकी सारं धृवांवरच्या बर्फामध्ये लपलं

ह्यात आले नदी नाले आणि सर्व तलाव
     त्याला जीवन ऐसे नाव

आपल्यापैकी किती पुरुष नोकरी सोडून घर सांभाळू शकतील? हसण्यावारी नेऊ नका, नुसत्या विचारानेही घाम फुटेल. अनेक कमावते पुरुष घरची आघाडी भक्कम ठेवणाऱ्या गृहिणीला सोयीस्करपणे कमी लेखतात. आठ मार्च रोजी 'जागतिक महिला दिन' संपन्न होत आहे. त्यानिमित्त ह्या 'गृहिणी'चं केलेलं हे थोडंसं कौतुक . . .

बाहेरचे अन् घरचे सारे काम पाडिते पार
     सुट्टी नाही त्या कामाला ना सण ना रविवार
स्वागत करते आगंतुकाचे तरी प्रसन्न हसुनी
     राहती जागा घर बनविते घरामधील गृहिणी

पदोन्नतीची आशा नाही पदक नाही ना चषक
     गृहीतच धरती सारे तिजला राबे तरीही अथक
कौतुक सारे तिचे करूया निदान ह्या स्त्रीदिनी
     राहती जागा घर बनविते घरामधील गृहिणी

कोणत्याही धंद्यात यशस्वी होण्यापूर्वी नुकसान सहन करण्याची तयारी आणि ताकद ठेवावी लागते. अगदी प्रेमाचा धंदाही ह्याकरता अपवाद नाही . . .

इतकं प्रेम तयार केलं मोठा झाला साठा
     विकण्यासाठी मोकळ्या होत्या मला चारी वाटा
ग्राहक कुठून येईल ह्याचा नव्हता काही नेम
     किंमत माझ्या प्रेमाचीही होती फक्त प्रेम
जिथे तिथे ग्राहक होते एक नाही सतरा
     वस्तू विकण्यासाठी सुरु झाल्या माझ्या चकरा
महिना नाही पाहिला नाही तारीख नाही वार
     प्रेमाच्या ह्या धंद्यामध्ये नुकसानच फार

'गोळ्या घातल्या पाहिजेत एकेकाला' किंवा 'सरळ फासावर चढवा' असे शब्द आपल्या तोंडून किती सहजपणे निघून जातात. जगाच्या अति लोकसंख्येमुळे मृत्यूबद्दल आपल्या संवेदनाच बधीर झाल्या आहेत का?

चर्चा करू या असं म्हणून आपला देश शत्रूपुढे वाकतो
धडधड बॉम्ब टाकून शत्रूचा देश करा बेचिराख तो
किती सहज निघतात आपल्या तोंडून असे विखारी बोल
विसरून गेलो आहोत आपण माणसाच्या जीवाचं मोल

जानेवारी महिना आला की बहुतेक सर्व संस्थांमध्ये appraisalचे वारे वाहू लागतात. ह्या वेळी प्रमोशनच्या यादीत माझं नाव असेल का? हा प्रश्न सर्व नोकरपेशांना छळू लागतो. जितकी वरची जागा तितकी प्रमोशनची शक्यता कमी. मग वर्षभर केलेल्या अट्टाहासाचा आढावा घेतला जातो . . .
 
गाणं होतं डोंगराला आग लागली पळा रे पळा
     तयार होतो कापायला एकमेकांचा केसाने गळा

सभोवती उभे राहून बायको मुलं टाळ्या पिटत होती
     दमून थांबलो तर त्यांचं काय होईल ह्याची काळजी होती मोठी

गाणं बंद झाल्यावर बेभानपणे घातला एकच धुमाकूळ
     मला खुर्ची मिळाली आहे हे समजेपर्यंत बसली होती आजूबाजूची धूळ

एखाद्या दुर्बल व्यक्तीवर अत्याचार करताना मनुष्य आपलं सामर्थ्य अबाधित राहील असं गृहीत धरतो. ही अहंगंडाची भावना इतकी प्रबळ असते की मग तो मनुष्य त्या व्यक्तीच्या मनात उद्भवणाऱ्या सुडाच्या भावनेलाही गौण समजतो. अशी चूक जीवघेणी ठरू शकते . . .

एके दिवशी घेऊन गेला मजला तो शहरात
गर्दीमध्ये नेऊन दिधला सोडून माझा हात
अशिक्षित निर्धन अन् दुःखी अबला मी असहाय
निर्दयतेने केला त्याने माझ्यावर अन्याय
तेव्हापासून अधोगतीला माझ्या ना अवरोध
जगत राहिले मन सांगे मम घे त्याचा प्रतिशोध

अंधश्रद्धांच्या भंपक कल्पना आपल्या मनात इतक्या खोलवर रुजलेल्या आहेत की संकटाच्या वेळी आपली कशावर किंवा कुणावर अंधश्रद्धा नाही ह्या गोष्टीची भीती वाटू लागते. वाटतं की आपल्या हेकेखोरपणामुळे कुणाचं नुकसान तर होणार नाही ना . . .

चार दिवस घेतला तिने देवाचाच ध्यास
माझा मात्र विज्ञानावर अढळ असा विश्वास

तिच्या त्या वागण्याला होतो अंधश्रद्धा म्हणत
     माझं असं वागणं मात्र तिला नव्हतं पटत

तिच्या मते तर संकटसमयी कामी येते श्रद्धा
     मला म्हणाली विज्ञानावर तुझी अंधश्रद्धा

चार दिवस लागली होती दोघांची कसोटी
     माझा विश्वास कमकुवत की तिची श्रद्धा खोटी

ही काव्यकथा यूट्यूबवर https://youtu.be/o8vnBTlA_3Q ह्या ठिकाणी ऐकता येईल.

कोणत्याही स्पर्धेत उतरणारा प्रत्येक स्पर्धक पहिला क्रमांक मिळवण्याकरता तयारी करत असतो. मात्र पहिला क्रमांक येणार हे नक्की असताना जर कोणी दुसऱ्या क्रमांकावर येण्याकरता धडपडत असेल तर? कधीतरी माझ्या वाचनात आलेल्या कथेवर आधारित ही माझी काव्यकथा . . .

पाहता पाहता वाट उजाडला
     शर्यतीचा दिवस
माझ्या विजयासाठी ताई
     बोलली होती नवस

शर्यत सुरु झाली माझा
     सोडला नव्हता हेका
पुढे धावणाऱ्यास म्हणालो
     जिंक शर्यत लेका

सचिनबद्दल मी तुम्हाला काय सांगावे? सव्वीस वर्षांपूर्वी सुनील गावस्कर निवृत्त झाला (अति प्रेमापोटी सचिन आणि सुनीलचा एकेरी उल्लेख करण्याचं धाडस करत आहे) तेव्हा एवढंच वाईट वाटल्याचं आठवतंय. गेली चोवीस वर्षं आपल्या धकाधकीच्या जगण्यात आनंदाचे असंख्य क्षण दिल्याबद्दल सचिनला धन्यवाद देण्याचा हा छोटासा प्रयत्न . . .

चोवीस वर्षे आपल्या मनात ज्या व्यक्तीने केलंय घर
नाव आहे त्या व्यक्तीचे सचिन रमेश तेंडुलकर

विक्रम अळवावरचे पाणी मोडीत निघती नित्यनवे
अनंतकाळी अभेद्य टिकतील विचार हे असती फसवे
गर्वाचे घर वर ना येते आदर मिळतो राहुनी लीन
कीर्ती पचवुनी शांत राहावे उदाहरण ते दावी सचिन

धावांपेक्षा रचले ज्याने हर्षोल्हासाचे डोंगर
नाव आहे त्या व्यक्तीचे सचिन रमेश तेंडुलकर